Połykanie
Połykanie to proces fizjologiczny niezbędny do przyjmowania pokarmów i płynów. Jak pisze B. Mackiewicz połykanie jest umiejętnością bardzo ważną. Dzięki niemu kęs pokarmu przesuwany jest z jamy ustnej do żołądka i dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Umiejętność ta pojawia się już w okresie płodowym i wraz z odruchem ssania umożliwia noworodkowi przyjmowanie pokarmu. Początkowo język, który wypełnia całą jamę ustną, wykonuje jedynie ruchy poziome. Trwa to do momentu, aż pionowy wymiar jamy ustnej się zwiększy, czyli do czasu wyrośnięcia pełnego uzębienia mlecznego (około 3 – 4 r.ż). Koniec języka ma wówczas wystarczająco dużo miejsca, aby wykonywać ruchy pionowe. Zęby mleczne zaś tworzą zwartą linię, która uniemożliwia jego przesuwanie się do przodu. W tym okresie powinno zakończyć się połykanie typu niemowlęcego i rozpocząć połykanie typu dorosłego, w którym koniec języka skierowany jest do przedniej części podniebienia.
W przypadku braku ukształtowania się prawidłowego połykania (typu dorosłego) przed wymianą przednich zębów mlecznych na stałe istnieje ryzyko utrwalenia się nieprawidłowego połykania na skutek ciągłego wciskania końca języka w szparę między zębami. W przypadku przetrwałego połykania typu niemowlęcego należy rozpocząć naukę połykania dojrzałego, której przebieg B. Mackiewicz dzieli na trzy etapy:
- unoszenie języka
- połykanie śliny
- picie płynów
W pierwszym etapie należy rozpocząć naukę od unoszenia języka z pozycji poziomej do górnych dziąseł. Umiejętność tą możemy uzyskać poprzez demonstrację prawidłowego układu języka na sobie bądź wymowę słów z głoską [l] np. [lala], [lelek]. Pomocne przy ćwiczeniu może być również dotykanie końca języka i części przyzębnej podniebienia palcem lub jakimś przedmiotem np. łyżką lub szpatułką. Ma to na celu ułatwienie trafienia językiem we właściwe miejsce. Gdy dziecko potrafi już dotknąć językiem w okolicę podniebienną tuż za górnymi zębami siecznymi, proponujemy kolejny etap.
Drugi etap to nauka połykania śliny, podczas którego koniec języka skierowany jest do podniebienia. Język powinien być uniesiony nie tylko w początkowej fazie połykania, ale przez cały akt połykania. Aby sprawdzić zachowanie języka, należy przytrzymać głowę dziecka od tyłu przy pomocy prawej ręki, dwoma palcami lewej ręki rozchylić wargi, a kciukiem dotknąć krtani. Po prawidłowym ułożeniu dłoni polecamy dziecku podnieść język, zacisnąć zęby, uśmiechnąć się szeroko i następnie połknąć ślinę. Podczas tego ćwiczenia oprócz możliwości zaobserwowania czynności języka, uzyskujemy także informację o tym czy połknięcie zaistniało. Pozwala nam na to kontrola pracy krtani, która unosi się w czasie połykania oraz ruch mięśni dna jamy ustnej. Połykaniu typu niemowlęcego najczęściej towarzyszy napinanie warg oraz stawianie oporu przy próbie ich rozchylenia. Ćwiczenia połykania śliny powinno wykonywać się jak najwięcej razy w ciągu dnia. Za każdym razem należy przypominać ćwiczącemu o prawidłowym położeniu języka, a w przypadku naporu języka do przodu trzeba powtórzyć całe ćwiczenie od początku. Etap ten możemy uznać za zakończony, gdy w czasie połykania śliny nie będą się już zdarzać nawroty do nieprawidłowego połykania.
Trzeci etap to wykorzystanie opanowanej techniki połykania podczas picia płynów. Tak samo jak w etapie poprzednim zaleca się dziecku ułożyć język na podniebieniu, zacisnąć zęby i przełknąć picie. Ważne jest, aby poprosić wcześniej dziecko, żeby połykało na nasze polecenie. Będziemy wtedy pewni, w którym momencie się ono odbyło. O prawidłowości wykonywania tego ćwiczenia możemy się przekonać podczas obserwacji pracy warg, które podczas połykania nie powinny być napięte. Należy także zwrócić uwagę na ruchy mięśni podżuchwowych, gdyż ich wzmożona praca często występująca wraz z przyciąganiem głowy do klatki piersiowej (ruch ten występuje głównie na początku ćwiczeń spożywania płynów), jest objawem odpowiedniego przebiegu czynności połykania. W celu utrwalenia prawidłowego picia płynów B. Mackiewicz proponuje, aby ćwiczenia te były powtarzane kilkakrotnie w ciągu dnia, jednak ich łączny czas nie powinien przekraczać 20-30 minut. Zwraca on również uwagę na potrzebę przypominania dziecku o prawidłowym układzie języka przed każdym posiłkiem.
Aby przyspieszyć naukę prawidłowego połykania, należy wyeliminować nawyk oddychania przez usta, gdyż jest on dużym utrudnieniem w utrwalaniu się ćwiczonego układu języka.
Bibliografia:
- Emiluta-Rozya D. (2006) Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym. CMPPP, Warszawa.
- Mackiewicz B. (1989), Wskazówki do nauki prawidłowego połykania, [w:] Rocławski B. (red), Opieka logopedyczna od poczęcia. UG, Gdańsk.
- Styczek I. (1981), Logopedia, PWN, Warszawa.
Przygotowanie: Agata Kacprzak
